پوشیدن لباس سیاه در شهادت امام علیبعد از این که امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) به شهادت رسیدند، اهل‌بیت آن حضرت در مصیبت از دست دادن ایشان لباس سیاه پوشیدند و برایش عزاداری کردند. در این مقاله به بررسی روایات در این خصوص می‌پردازیم. ۱ - سیره امام حسنطبق روایت معتبر در کتب اهل‌سنت، در فردای خاکسپاری امیرمؤمنان (علیه‌السّلام)، فرزند بزرگ آن حضرت، یعنی امام حسن (علیه‌السّلام) در میان مردم و جمعیت عزادار و سوگوار کوفه حاضر شد و خطبه ایراد کردند. ایراد سخن آن حضرت در حالتی بوده است که ایشان با لباس مشکی و عمامه سیاه در میان مردم ظاهر شد و از فضائل بی‌نظیر آن حضرت سخن به میان آورد. ۱.۱ - روایت ابیزریناین روایت در کتاب «فضائل الصحابه» با سند معتبر این‌گونه نقل شده است: «حدثنا عبدالله قال حدثنی ابی‌نا وَکِیعٌ، عَنْ شَرِیکٍ، عَنْ عَاصِمٍ، عَنْ ابی‌رَزِینٍ، قَالَ: خَطَبَنَا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ بَعْدَ وَفَاةِ عَلِیٍّ وَ عَلَیْهِ عِمَامَةٌ سَوْدَاءُ، فَقَالَ: لَقَدْ فَارَقَکُمْ رَجُلٌ لَمْ یَسْبِقْهُ الاَوَّلُونَ بِعِلْمٍ، وَلا یُدْرِکُهُ الآخَرُونَ.» ابی‌زرین می‌گوید: بعد از در گذشت علی (علیه‌السّلام)، (پسرش) حسن (علیه‌السّلام) در حالی که عمامه سیاه برسر داشت برای ما خطبه خواند. و فرمود: مردی از میان شما رفت که از نظر مقام علمی کسی (جز رسول خدا) بر او پیشی نگرفت و بعد از او نیز همانند او نخواهد بود. [۱]
الشیبانی، ابوعبدالله احمد بن حنبل (متوفای۲۴۱ه)، فضائل الصحابة، ج۲، ص۶۰۰، تحقیق د. وصی الله محمد عباس، ناشر:مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۳ه - ۱۹۸۳م.
۱.۲ - روایت ذهبیذهبی همین روایت را (بدون اشاره به ماجرای شهادت امیرمومنان) در دو جای کتابش از ابی‌رزین نقل می‌کند، که طبق این گزارش، امام حسن (علیه‌السّلام) لباس سیاه بر تن، و عمامه سیاه بر سر داشتند: شریک عن عاصم عن ابی‌رزین قال خطبنا الحسن بن علی و علیه ثیاب سود وعمامة سوداء. از ابی‌رزین روایت شده است که حسن بن علی برای ما سخنرانی کرد، در حالیکه لباس سیاه و عمامه سیاه برتن داشت. [۲]
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای۷۴۸ ه)، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۷، تحقیق:شعیب الارنؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر:مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة:التاسعة، ۱۴۱۳ه.
[۳]
الذهبی الشافعی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان (متوفای۷۴۸ ه)، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۷۲، تحقیق:شعیب الارنؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر:مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة:التاسعة، ۱۴۱۳ه.
این روایت، علاوه بر این که ساهپوشی امام حسن (علیه‌السّلام) را در سوگ حیدر کرار بیان می‌کند، از عمق مصیبت و عزادار بودن آن حضرت و بقیه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) نیز حکایت دارد؛ چرا که لباس سیاه در بر کردن با عزادار بودن می‌سازد. اگر کسی توهم کند که عمامه سیاه بستن، سیره و عادت همیشگی صحابه بوده است، پس عمامه سیاه امام حسن (علیه‌السّلام) نشانه عزاداری نیست. پاسخ این گمان را خود همین روایت داده است؛ زیرا طبق این روایت، ایشان علاوه بر عمامه سیاه، لباس مشکی هم بر تن کرده بودند، آیا می‌توان گفت که صحابه همیشه لباس مشکی هم می‌پوشیدند؟ ۱.۳ - بررسی سند روایتدر سند روایت افراد متعددی هستند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم. ۱.۳.۱ - عبدالله بن احمدایشان فرزند احمد بن حنبل است و علمای رجال اهل سنت او را توثیق کرده‌اند. ابن‌حجر می‌نویسد: عبدالله بن احمد بن محمد بن حنبل الشیبانی ابوعبدالرحمن ولد الامام ثقة. عبدالله بن احمد بن محمد بن حنبل شیبانی، کنیه‌اش ابوعبدالله، فرزند امام (احمد بن حنبل) موثق است. [۴]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۲۹۵، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
۱.۳.۲ - احمد بن حنبلاحمد پیشوای مذهب حنابله و بی نیاز از توثیق است. ابن‌حجر او را این‌گونه معرفی کرده است: احمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن اسد الشیبانی المروزی نزیل بغداد ابوعبدالله احد الائمة ثقة حافظ فقیه حجة. احمد بن محمد بن حنبل.... یکی از پیشوایان، فرد موثق، حافظ روایت، دانا و حجت است. [۵]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۸۴، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
۱.۳.۳ - وکیع بن الجراحوی از راویان بخاری و مسلم است و علمای اهل سنت او را توثیق کرده‌اند. ابن حجر می‌نویسد: وکیع بن الجراح بن ملیح الرؤاسی... ثقةحافظ عابد. وکیع بن جراح... موثق، حافظ (کسی که صد هزار حدیث حفظ باشد) و اهل عبادت است. [۶]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۸۱، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
ذهبی نیز می‌گوید: وکیع بن الجراح ابوسفیان الرؤاسی احد الاعلام... قال احمد ما رایت اوعی للعلم منه ولا احفظ. وکیع بن جراح... یکی از بزرگان... احمد بن حنبل گفته: من کسی را جامع‌تر و حافظ‌تر از وی ندیدم. ۱.۳.۴ - شریک بن عبداللهشریک بن عبدالله نیز از راویان بخاری و مسلم است. ابن‌حجر می‌گوید او فرد راستگو است: شریک بن عبدالله النخعی... صدوق. [۸]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۲۶۶، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
۱.۳.۵ - عاصم بن بهدلهعاصم بن بهدله نیز از روایان بخاری ومسلم است و ابن حجر او را صدوق می‌داند: عاصم بن بهدلة وهو بن ابی‌النجود... صدوق. [۹]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۲۸۵، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
۱.۳.۶ - ابیرزیناسم این راوی، مسعود بن مالک است و از روایان مسلم می‌باشد. ابن حجر او را چنین معرفی می‌کند: مسعود بن مالک ابورزین الاسدی الکوفی ثقة فاضل. [۱۰]
العسقلانی الشافعی، احمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای۸۵۲ه)، تقریب التهذیب، ج۱، ص۵۲۸، تحقیق:محمد عوامة، ناشر:دار الرشید - سوریا، الطبعة:الاولی، ۱۴۰۶ - ۱۹۸۶.
جهت رعایت اختصار، توثیق راویان فوق را تنها از زبان ابن حجر عسقلانی آ‌وردیم و گرنه ذهبی و مزی و دیگران نیز شرح حال و توثیق آنان را در کتاب‌هایشان آورده‌اند. ۲ - نتیجهگیریعزاداری و سیاهپوشی در عزا و مصیبت امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) بر خلاف گمان دشمنانش امر جایز است و بدعت نیست. شیعیان با اقتدا به اهل بیت آن حضرت و امام حسن (علیه‌السّلام) که بعد از پدرش امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) مقام امامت را داشتند، عزاداری می‌کنند و لباس سیاه بر تن می‌کنند. الحمد الله الذی جعلنا من المتمسکین بولایته، اللهم اجعلنا من شیعته و خلصائه. ۳ - پانویس۴ - منبعموسسه ولیعصر، برگرفته از مقاله «آیا در شهادت حضرت علی (علیه‌السّلام) فرزندانش لباس سیاه پوشیده‌اند؟» |